انواع لوله در لوله کشی ساختمان

در هر پروژه‌ی ساختمانی، شبکه‌ی لوله‌کشی برای چهار کار اصلی طراحی می‌شود:

1. رساندن آب سرد و گرم به تمام نقاط ساختمان، 2) هدایت آب باران، 3) تخلیه‌ی فاضلاب بهداشتی، 4) انتقال به لوله‌ی شهری یا مخزن/سپتیک.
   در ادامه، رایج‌ترین انواع لوله برای این کاربردها را با مزایا، معایب، محدوده‌های دمایی/فشاری و موارد مصرف بررسی می‌کنیم.

خلاصه سریع

• چدن (Cast Iron): منتخب قدیمیِ فاضلاب/ونت با جذب صدای خوب؛ سنگین و نیازمند اتصالات دقیق.
• PVC (uPVC/CPVC): سبک و اقتصادی؛ uPVC برای آب سرد و فاضلاب، CPVC برای آب گرم.
• فولادی گالوانیزه (GI): مقاوم و آشنا برای مجریان قدیمی؛ خوردگی‌پذیر و سنگین.
• پلی اتیلن (HDPE/PE100): انعطاف‌پذیر، مقاوم به ضربه و خوردگی؛ مناسب رایزر بیرونی، محوطه، آب باران و…
• سیمانی آزبست (AC): قدیمی و شکننده؛ در بسیاری از کشورها محدود/ممنوع—جایگزین‌های ایمن‌تر موجود است.
• بتنی (RC/PC): مناسب قطرهای بالا و ثقلی؛ سنگین، نیازمند نصب تخصصی.

جدول مقایسه سریع

نوع لوله	کاربردهای رایج	دمای کاری معمول	کلاس/فشار رایج	مزایا	معایب
چدن (چدنی فاضلابی)	فاضلاب، وِنت	آب سرد/فاضلاب	ثقلی	صداگیری عالی، دوام مناسب	وزن بالا، نصب دشوارتر
uPVC	فاضلاب ثقلی، آب باران، آب سرد	≤ 45°C	PN6–PN10	سبک، اقتصادی، نصب سریع	حساس به UV بدون پوشش، برای آب داغ مناسب نیست
CPVC	آب گرم بهداشتی	تا حدود 90–95°C	PN10–PN16	مناسب آب گرم، رسوب کمتر	قیمت بالاتر از uPVC
GI (گالوانیزه)	آب سرد/گرم (قدیمی)، موتورخانه‌های سنتی	تا ~60–70°C	Schedule/ضخامت‌های سبک/متوسط/سنگین	استحکام مکانیکی، آشنایی عمومی	خوردگی/رسوب، وزن بالا
HDPE/PE100	آب‌رسانی، رایزر بیرونی، محوطه، آب باران	-20 تا ~60°C	PN6–PN25	انعطاف، مقاومت به ضربه/خوردگی، جوش الکتروفیوژن/بات‌جوش	نیازمند تجهیزات جوش، انبساط طولی
بتنی (RC/PC)	فاضلاب و آب باران با دبی بالا	محیطی	ثقلی	مناسب قطر زیاد، پایداری بستر	وزن زیاد، اجرای سخت‌تر

نکته: برای لوله‌های GI در سایز ۱۵ میلی‌متر، ضخامت تقریبی سبک/متوسط/سنگین به‌ترتیب حدود 2.0 / 2.65 / 3.25 میلی‌متر است. لوله‌های «متوسط» معمولا در ساختمان‌سازی رایج‌ترند.

1) لوله‌های چدنی (Cast Iron)

کاربرد: فاضلاب ثقلی داخل ساختمان، ونت.
روش ساخت: ریخته‌گری (قالب ماسه‌ای) یا سانتریفیوژی (ریخته‌گری گریز از مرکز).
مزایا: صداگیری عالی، دوام مناسب در شبکه‌های فاضلاب، مقاومت در برابر ضربه‌های نقطه‌ای.
معایب: وزن زیاد، حمل و نصب سخت‌تر، نیاز به اتصالات و آب‌بندی دقیق.
طول/ضخامت رایج: قطعات کوتاه‌تر نسبت به پلاستیک‌ها؛ بسته به استاندارد سازنده.

کجا پیشنهاد می‌شود؟

• برج‌ها/هتل‌ها که کنترل صدا اهمیت بالایی دارد.
• رایزرهای فاضلابی نزدیک فضاهای حساس به صدا.

2) لوله‌های پلاستیکی PVC (uPVC و CPVC)

uPVC: مناسب آب سرد، فاضلاب ثقلی، آب باران؛ اقتصادی، سبک و آسان‌نصب.
CPVC: مقاوم‌تر در برابر دما؛ مناسب آب گرم بهداشتی (تا حدود 90–95°C).
نکات:

• uPVC را برای ≤ 45°C به‌کار ببرید.
• در فضای باز، پوشش ضد UV یا کانال‌کشی توصیه می‌شود.
• برای آب گرم، CPVC یا سیستم‌های PP-R (اگر در پروژه تعریف شده باشد) گزینه‌های بهتری هستند.

3) لوله‌های فولادی گالوانیزه (GI)

کاربرد: سیستم‌های قدیمی آب سرد/گرم، برخی موتورخانه‌ها و اتصالات خاص.
مزایا: استحکام مکانیکی، تحمل ضربه.
معایب: خوردگی و رسوب، وزن و هزینه‌ی نصب بالاتر، نیاز به رزوه‌کاری/اتصالات رزوه‌ای.
ضخامت‌ها: سبک/متوسط/سنگین—در ۱۵ میلی‌متر: حدود 2.0 / 2.65 / 3.25 میلی‌متر.
هشدار اجرا: در تماس با بتن آهکی یا دفن در خاک مرطوب، خوردگی تسریع می‌شود؛ پوشش/روکش مناسب الزامی است.

4) لوله‌های پلی اتیلن (HDPE/PE100)

کاربرد: آب‌رسانی محوطه و بیرون ساختمان، خط انتقال آب باران، رایزر بیرونی، اتصال مخزن به پمپ، روف‌گاردن و محوطه‌های سبز.
مزایا:

• انعطاف بالا و شعاع خمش مناسب (کاهش اتصالات)،
• مقاومت عالی به ضربه و خوردگی، مناسب دفن مستقیم،
• جوش لب‌به‌لب/الکتروفیوژن با آب‌بندی پایدار به وسیله اتصالات الکتروفیوژن
• زبری داخلی پایین ⇒ افت فشار کمتر.
  کلاس فشاری: متداول PN6 تا PN25 (متناسب با ارتفاع ساختمان و فشار کاری انتخاب کنید).
  نکات طراحی: انبساط طولی را در مسیرهای طولانی با لولای انبساطی/مسیر U یا ساپورت‌گذاریِ مناسب کنترل کنید.

پیشنهاد سداب پلیمر: برای آب‌رسانی بیرونی و محوطه، PE100-RC (مقاوم به ترک‌زایی تنشی) انتخاب امن و بادوامی است.

5) لوله‌های سیمانی آزبست (AC)

کاربرد سنتی: فاضلاب ثقلی و آب باران.
مزایا: قیمت پایین در گذشته، تولید به طول‌های ۳ متری.
معایب مهم: شکنندگی بالا، وزن زیاد و ملاحظات ایمنی/سلامتی مرتبط با آزبست.
نکته حقوقی/ایمنی: در بسیاری از کشورها استفاده از آزبست محدود یا ممنوع است؛ قبل از انتخاب، الزامات قانونی و ایمنی محلی را بررسی کنید. در اغلب پروژه‌های جدید، uPVC یا HDPE جایگزین‌های ایمن‌تر و اقتصادی‌تری‌اند.

6) لوله‌های بتنی (RC/PC)

کاربرد: قطرهای زیاد برای فاضلاب شهری/سایت بزرگ، آب باران با دبی بالا، جمع‌آوری ثقلی.
مزایا: ظرفیت هیدرولیکی بالا در اقطار بزرگ، پایداری بستر در مسیرهای طولانی.
معایب: وزن بسیار زیاد، نیاز به تجهیزات نصب سنگین، حساسیت به نشستی‌های بستر و درزها.
پیشنهاد اجرایی: بستر‌سازی، درزگیری و آب‌بندی اتصالات را با دستورالعمل مهندسی/استاندارد پروژه انجام دهید.

راهنمای انتخاب سریع (گام‌به‌گام)

1. نوع سیال و دما: آب سرد/گرم؟ فاضلاب؟ آب باران؟
2. فشار/ارتفاع ساختمان: برای فشارهای بالاتر، PE100 PN16–PN25 یا CPVC بررسی شود.
3. مسیرگذاری: دفنی/محوطه؟ (HDPE)، رایزر داخلی کم‌صدا؟ (چدن یا uPVC با غلاف آکوستیک)، نصب سریع اقتصادی؟ (uPVC).
4. شرایط محیطی: خورنده/UV/ضربه—پوشش و انتخاب متریال متناسب.
5. قوانین و ایمنی: از آزبست دوری کنید مگر الزاما و با رعایت قانون و ایمنی.
6. تامین و خدمات: دسترسی به اتصالات و جوش/پرس، خدمات پس از فروش و گارانتی.

خطاهای رایج نصب (و راه‌حل)

• چیدمان شیب فاضلاب نامناسب ⇒ گرفتگی. راه‌حل: رعایت شیب استاندارد (معمولا 1–2%).
• بی‌توجهی به انبساط حرارتی در پلاستیک‌ها/PE ⇒ تابیدگی/تنش. راه‌حل: ساپورت مناسب و لولای انبساطی.
• عدم محافظت uPVC در فضای باز ⇒ شکنندگی زودرس. راه‌حل: پوشش ضد UV/کانال.
• رزوه‌کاری/بستن نامناسب GI ⇒ نشتی/خوردگی زودرس. راه‌حل: نوار/خمیر استاندارد، پرهیز از دفن مستقیم بدون روکش.