در دل تاریخ پرفراز و نشیب ایران، بخشی از داستان توسعه و پیشرفت این سرزمین به روایت گازرسانی و تغییرات آن اختصاص دارد. این مقاله که در وب‌سایت سداب پلیمر منتشر شده، قصد دارد تا با نگاهی دقیق و عمیق، به بررسی پیشینه و تاریخچه گازرسانی در ایران بپردازد و چگونگی تحولات این حوزه را در طول زمان بررسی کند.
در آغاز قرن بیستم، زمانی که فناوری‌های نوین هنوز راه خود را به ایران نگشوده بودند، مردم این سرزمین برای تامین نیازهای اولیه خود مانند گرمایش خانه‌ها، پخت و پز و روشنایی شبانه، به منابع سنتی انرژی همچون هیزم و نفت متکی بودند. نفت، با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، به سرعت توجه‌ها را به خود جلب کرد و به خصوص در مناطقی که دسترسی به آن آسان‌تر بود، به سرعت محبوبیت یافت.
این منبع انرژی به زودی جایگاه خود را در هر خانه و خانواده‌ای در ایران باز کرد. از اجاق‌هایی که غذا بر روی آنها پخته می‌شد تا چراغ‌هایی که شب‌ها را روشن می‌کردند، همه و همه به نفت وابسته شدند. وسایل گرمایشی مانند بخاری‌ها و سماورهای نفتی نیز به سرعت در میان مردم رواج یافتند و جزئی از زندگی روزمره آنها شدند. با این حال، استفاده از نفت نیز معایب خاص خود را داشت. بوی تند و نامطبوعی که هنگام سوختن نفت به مشام می‌رسید، به همراه سایر مشکلات، باعث شد تا بسیاری از مردم به دنبال جایگزین‌های مناسب‌تری برای این منبع انرژی باشند.
گازرسانی در ایران از سوزاندن به بهره‌برداری
در دوران‌های گذشته، استفاده از گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی در ایران، چندان مرسوم نبود. در آن زمان‌ها، گازی که از چاه‌های نفت یا پالایشگاه‌ها به دست می‌آمد، به دلیل فقدان دانش و فناوری لازم برای بهره‌برداری از آن، اغلب به هوا رها شده و سوزانده می‌شد.
اما، تحولات چشمگیری در دهه ۴۰ شمسی در این زمینه رخ داد. برای اولین بار، تصمیم گرفته شد که گاز استخراج شده از میدان نفتی گچساران را به مرودشت فارس منتقل کنند تا در یک کارخانه برای تولید کود شیمیایی به کار گرفته شود. در این راستا، خط لوله‌ای به قطر ۱۰ اینچ و به طول ۲۱۵ کیلومتر، از گچساران به سمت شیراز احداث شد.
در همان دهه، یک پروژه بزرگ‌تر نیز به اجرا درآمد: ساخت خط لوله‌ای به طول ۱۱۰۰ کیلومتر، که از پالایشگاه بیدبلند خوزستان تا شوروی سابق کشیده شد. این خط لوله، فرصتی بی‌نظیر برای گازرسانی به چندین شهر مهم ایران از جمله شیراز، اصفهان، کاشان، قم و تهران فراهم آورد. با آغاز گازرسانی به این شهرها، استفاده از کپسول‌های گاز در میان مردم رواج پیدا کرد و بسیاری از وسایل خانگی نیز به گازسوز تغییر کاربری دادند.
تحولات گازرسانی در دهه ۵۰ شمسی ایران
دهه ۵۰ شمسی برای ایران دورانی بود که در آن گازرسانی هم پیشرفت‌های قابل توجهی داشت و هم با چالش‌هایی روبرو شد. در این دهه، طرح‌های متعددی برای کشیدن خطوط لوله گاز در مناطقی از شیراز و اصفهان با موفقیت به انجام رسیدند. با این حال، در آن زمان نفت هنوز به عنوان منبع اصلی انرژی در خانه‌های ایرانی مطرح بود و تجهیزات مبتنی بر گاز نیز به نسبت کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند. علاقه‌مندی به گازرسانی بیشتر در حوزه‌های صنعتی متمرکز بود.
پس از پایان جنگ تحمیلی، فرایند بازسازی در سراسر کشور آغاز شد و این سوال مطرح شد که چرا نباید از گاز طبیعی، به عنوان یک منبع انرژی ارزان و دوستدار محیط‌زیست، برای تامین نیازهای روزمره مردم استفاده شود؟ این ایده فرصتی را برای کاهش وابستگی به نفت و دوری از استفاده‌های دشوار کپسول‌های گازی فراهم آورد.
در سال ۱۳۵۴، شاهد احداث خط لوله‌ای به طول ۱۱۰ کیلومتر بودیم که از خط اصلی لوله در قم جدا شده و به سمت تهران کشیده شد. هدف از این پروژه، تامین گاز برای واحدهای صنعتی در پایتخت بود. در آن دوران، برخی از شهرهای بزرگ ایران هنوز از خطوط لوله پلی اتیلن گاز برخوردار نبودند و تامین گاز برای تمام مشترکان خانگی در تهران یک پروژه بزرگ و هزینه‌بر به شمار می‌رفت. با این حال، تا سال ۱۳۵۷، تعداد قابل توجهی از واحدهای صنعتی، تجاری و حتی خانگی به شبکه گازرسانی متصل شده بودند، نشان از پیشرفت قابل توجه در این حوزه.
گازرسانی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ از استقلال تا نوآوری
با پایان یافتن دهه ۶۰ و در آستانه ورود به دهه ۷۰، ایران شاهد تغییرات بنیادینی در حوزه گازرسانی بود. پس از انقلاب اسلامی، کشور به سمت کاهش وابستگی به شرکت‌های خارجی در زمینه‌هایی چون محاسبات، نقشه‌کشی و اجرای پروژه‌های گازرسانی حرکت کرد. ایرانیان با افتخار و اراده‌ای راسخ، رهبری پروژه‌های گازرسانی را بر عهده گرفتند، در راستای بهبود شرایط زندگی هموطنان خود. این دوره به عنوان دهه‌ای پرثمر با نعمت گاز در تهران و بسیاری دیگر از شهرهای ایران شناخته شد.
در آن دوران، صدای ماشین‌آلات حفاری در کوچه‌ها طنین‌انداز بود. مردم با شوق و اشتیاق به کوچه‌ها می‌رفتند و نظاره‌گر زمین‌های کنده شده برای قرار دادن لوله‌های گاز بودند. این پیشرفت‌ها نمادی از تغییرات مثبت و آینده‌ای روشن برای خانواده‌ها بودند. به تدریج، خانه‌ها با لوله‌های گاز مجهز شدند و مردم با پرداخت هزینه‌های اتصال به شبکه گاز، از منبع انرژی پاک و ارزان بهره‌مند شدند.
اما این تغییرات تنها به آشپزخانه‌ها محدود نماند؛ وسایل خانگی مدرن و نوین که بر پایه گاز کار می‌کردند، جایگاه خود را در خانه‌ها یافتند. زندگی با این منبع انرژی جدید، تاثیرات چشمگیری بر سبک زندگی مردم گذاشت، به گونه‌ای که روزهای استفاده از بشکه‌های نفت، بخاری‌های نفتی و دغدغه‌های تامین کپسول‌های گاز، به خاطرات دور و دست‌نیافتنی گذشته تبدیل شدند.
دهه ۸۰ و ۹۰ گسترش چشمگیر شبکه گازرسانی
دهه ۸۰ شمسی، دورانی بود که در آن شاهد تحولات چشمگیر و بی‌سابقه‌ای در صنعت گازرسانی ایران بودیم. در این دهه، خطوط لوله‌های جدید با طول‌های چشمگیر در نقاط مختلف کشور احداث شدند، که این امر منجر به گسترش فوق‌العاده شبکه گازرسانی شد. این توسعه تنها محدود به شهرهای بزرگ نبود، بلکه شهرهای کوچک‌تر و حتی روستاهای دورافتاده نیز از این نوآوری بهره‌مند شدند.
با ورود به دهه ۹۰، شبکه گازرسانی به عنوان یکی از موفق‌ترین و برجسته‌ترین پروژه‌های پس از انقلاب اسلامی شناخته شد. این پروژه نه تنها به نمادی از افتخار و توانمندی کشور در حوزه توسعه و ابتکارات صنعتی تبدیل شد، بلکه تاثیرات مثبت و قابل توجهی بر رفاه و آسایش مردم داشت. این پیشرفت‌ها نقش مهمی در تحقق عدالت اجتماعی ایفا کردند، به ویژه با توجه به تامین نیازهای گرمایشی و پخت و پز خانواده‌ها در سراسر کشور. یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این پروژه، استفاده از توان و منابع داخلی و نیروی انسانی متخصص ایرانی بود، که نشان‌دهنده استقلال و خودکفایی کشور در این حوزه مهم و حیاتی است.
گام‌های بلند ایران در مسیر گازرسانی
در دل ایران، اکنون بیش از ۱۲۰۰ شهر و حدود ۳۲ هزار روستا به نعمت گاز دسترسی دارند، نشانه‌ای از پیشرفت بی‌نظیر و رونقی که در عرصه گازرسانی به دست آمده است. وقتی به درصدهای حاکی از این پیشرفت نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که تقریباً ۹۸ درصد از شهرها و ۸۸ درصد از روستاهای کشور به این امکانات مدرن وصل شده‌اند.
این وضعیت فعلی، نمایانگر یک جهش چشمگیر در این حوزه است؛ اما همچنان چشم‌اندازی روشن و امیدبخش برای آینده در پیش رو قرار دارد. با تلاش‌های مستمر و همتی بلند، انتظار می‌رود که طی ۲ یا ۳ سال آینده، تمامی نقاط ایران عزیز، از این نعمت طبیعی در خانه‌های خود بهره‌مند شوند. این انگیزه و پشتکار برای تکمیل پروژه‌های گازرسانی در سراسر کشور، نشان‌دهنده یک هدف بزرگ و دست‌یافتنی است که تا زمانی که هر خانواده ایرانی بتواند از این منبع انرژی پاک و مقرون‌به‌صرفه بهره‌برداری کند، ادامه خواهد یافت.